Rozmowy bez zranień i podejrzeń - dr I. Ulfik-Jaworska

Z przyjemnościa prezentujemy artykuł dr Iwony Ulfik-Jaworskiej "Rozmowy bez zranień i podejrzeń". Tekst ukazał się w kwartalniku „Zbliżenia. Pismo dla Rodzin” w nr 1 o komunikacji w małżeństwie.

Oczywistość komunikacji w małżeństwie powoduje, że rzadko się nad nią zastanawiamy. Często dopiero nieporozumienia i narastające konflikty między małżonkami sprawiają, że zaczynają się zastanawiać, dlaczego tak trudno „dogadać im się ze sobą”?

 

Małżeństwo powinno być wspólnotą, czyli komunią, a komunia wymaga komunikacji. Z doświadczeń psychologów i psychoterapeutów wiadomo, że różnego rodzaju problemy w komunikacji między małżonkami są bardzo powszechne i jednocześnie stanowią poważne ryzyko dla jakości wspólnoty małżeńskiej. Natomiast prawidłowa komunikacja uznawana jest za jeden z najważniejszych czynników udanego i szczęśliwego małżeństwa. Zatem warto zastanowić się, które zachowania utrudniają, a które ułatwiają porozumienie między małżonkami. Czy można ze sobą nie rozmawiać?
Komunikacja interpersonalna jest procesem bardzo złożonym, zachodzącym między co najmniej dwiema osobami. Dokonuje się na poziomie przekazu werbalnego i niewerbalnego, co oznacza, że każde zachowanie (werbalne i niewerbalne) jest komunikatem dla drugiej osoby. Dlatego nawet jeśli małżonkowie nie rozmawiają ze sobą, to i tak komunikują się przez zachowania niewerbalne. Komunikaty te mogą być rozumiane jako przekaz informacji typu „nie zależy mi na tobie”, „nic dla mnie nie znaczysz” itp.
    Można wskazać wiele zachowań utrudniających i zakłócających komunikację międzyludzką. Do najczęstszych błędów popełnianych w procesie komunikowania zalicza się: brak słuchania rozmówcy, komunikaty niejasne i niejednoznaczne, komunikaty niespójne oraz komunikaty raniące adresata wypowiedzi.

                Brak słuchania rozmówcy – ignorowanie tego, co mówi druga osoba lub udawanie, że słuchamy poprzez przytakiwanie.
    Uważne słuchanie jest podstawą dobrej komunikacji, ponieważ pozwala usłyszeć i zrozumieć to, co mówi nadawca. Uważne słuchanie to potwierdzanie odbioru otrzymywanych informacji przez:
a) zachowania niewerbalne, wskazujące na słuchanie (patrzenie w oczy rozmówcy, adekwatna mimika – np. uśmiech itp.),
b) zwroty świadczące o uważnym słuchaniu (np. „mhm”, „tak”, „rozumiem”, „to prawda” itp.),
c) pytania nawiązujące do treści wypowiedzi nadawcy.
              Komunikaty niejasne i niejednoznaczne – powodują trudności z interpretacją przekazu, co może prowadzić do nieporozumienia (np. żona: „Patrz, zielone światło” – może to oznaczać ponaglenie, troskę albo nadopiekuńczość; mąż: „Dzwoniłem do ciebie pięć razy” – może oznaczać tęsknotę, niepokój o żonę lub kontrolowanie jej albo życzenie, żeby oddzwoniła).
       Prawidłowa komunikacja wykorzystuje precyzyjne wypowiedzi, które zawierają jednoznaczny przekaz. Dzięki jednoznacznej komunikacji odbiorca nie musi domyślać się intencji usłyszanej wypowiedzi, co ogranicza ryzyko błędnej interpretacji (np. „Śpieszę się dzisiaj do pracy, czy moglibyśmy wyjechać z domu o 7.00?”).
             Komunikaty niespójne – kiedy przekazy werbalne nie zgadzają się z komunikatami niewerbalnymi (np. kiedy płacząca osoba mówi: „Wszystko u mnie w porządku”). Wypowiedzi takie wywołują u odbiorcy zmieszanie – nie jest jasne, któremu przekazowi wierzyć.
             Sprzeczne komunikaty powodują, że cokolwiek zrobi odbiorca i tak będzie źle oceniony.
     Czasem małżonkowie ukrywają swoje intencje, mówiąc, że to ze względu na dobro męża czy żony, ale zazwyczaj osiągają przeciwny efekt – zaburzenie więzi małżeńskiej. Na przykład mąż, mając kłopoty w pracy, postanawia nie martwić żony i, wracając do domu, nic nie mówi o swoich przeżyciach. Jednak żona odbiera pewne niewerbalne komunikaty i pyta: „Co się stało?” Mąż zaprzecza, że coś jest nie tak; żona jednak dostrzega sprzeczność między sygnałami werbalnymi a zachowaniem męża. Interpretuje te komunikaty jako informację, że mąż ukrywa coś przed nią i postanawia również nie mówić mu o swoich sprawach. Gdy mąż pyta: „Co tam słychać?”, żona odpowiada: „A co cię to obchodzi?”. I w ten sposób od pozornie dobrej intencji szybko dochodzi do kłótni, podejrzeń o zdradę itd. W prawidłowej komunikacji należy dbać o spójność i szczerość wypowiedzi, co daje poczucie bezpieczeństwa w kontakcie, pogłębia wzajemnie zaufanie oraz otwartość partnerów.
          Komunikaty raniące adresata wypowiedzi – to przede wszystkim komunikaty typu „ty” (np. „jesteś niekulturalny...”, „co z ciebie za bałaganiarz...”, „jesteś egoistką...” itp.). Niejednokrotnie wypowiedzi te wzmacniane są przez uogólnienia typu „nigdy”, „zawsze” („ty nigdy nie potrafisz...”). Czasem tego rodzaju komunikaty określane są jako otwartość, czy też szczerość „aż do bólu”
   W prawidłowej komunikacji otwartość nie polega na wygłaszaniu opinii o drugiej osobie, ale na ujawnianiu własnych uczuć. Tymczasem są obraźliwe i raniące, oceniają współmałżonka. Takie wypowiedzi wywołują chęć obrony i kontrataku, co najczęściej prowadzi do kłótni małżeńskiej.

Dialog, ale jaki
W prawidłowym przekazie pomocne są komunikaty typu „ja” (np. „cieszę się, że…”, „nie lubię, kiedy…”, „jest mi przykro, kiedy…”). Komunikaty „ja” nie wywołują poczucia winy ani nie ranią małżonka, a jednocześnie pozwalają na jasne wyrażanie swoich przeżyć, pragnień, oczekiwań. Ponadto pozwalają na znacznie większy stopień szczerości i otwartości.
                 W trudnych rozmowach zdanie zaczynające się od „ja” jest najpewniejszym komunikatem i najlepszą drogą do porozumienia.Komunikat „ja” składa się z trzech części:
a) ja czuję – czyli określenie swoich emocji (np. „jestem zdenerwowana...”, „jest mi żal...”, „boję się...”),
b) kiedy ty – przedstawienie konkretnego zachowania drugiej osoby, które wywołuje wskazaną wcześniej emocję (np. „Nie lubię, kiedy czytasz gazetę przy obiedzie”),
c) ponieważ – opisanie, jak dane zachowania wpływają na nas albo wyrażenie swoich oczekiwań (np. „Nie lubię, kiedy czytasz gazetę przy obiedzie, ponieważ chciałabym wtedy z tobą porozmawiać”).
Warto także pamiętać o umiejętnościach i zachowaniach służących dobrej komunikacji.
               Empatia – umiejętność wczuwania się w stany uczuciowe innych osób oraz przyjęcia punktu widzenia drugiej osoby (postawienia się w jej położeniu). Pomaga we właściwym rozumieniu intencji współmałżonka.
              Otwartość – przeźroczystość, czyli zdolność ujawniania innym osobom swoich autentycznych przeżyć, myśli albo życzeń, czyli tzw. „komunikatów o sobie”, np.
 - wyrażanie wprost swoich życzeń bez oczekiwania, że współmałżonek sam się ich domyśli (zamiast mówić: „Jaki tu bałagan!”, lepiej powiedzieć: „Czy mógłbyś/mogłabyś schować swoje ubrania do szafy? Nie lubię, kiedy są położone na fotelu”),
- otwarte informowanie o doznawanym napięciu i złości, zwłaszcza gdy przyczyna tych emocji nie jest związana ze współmałżonkiem (np. „Wybacz, że jestem zdenerwowany, ale mamy napiętą sytuację w firmie”).
               Aktywne słuchanie – czyli wypowiedzi odzwierciedlające to, co powiedział nadawca (np. „rozumiem, że chodzi ci o…”, „widzę, że jesteś zaniepokojona/zmartwiona/szczęśliwa...”, „jeśli dobrze cię zrozumiałam, chciałbyś…”, „sądzisz, że…”). Polegają one na wyrażaniu własnymi słowami tego, co powiedział rozmówca; umożliwiają lepsze poznanie intencji oraz przeżyć drugiej strony; świadczą o chęci zrozumienia tego, co mówi współmałżonek.
               Prawidłowe rozwiązywanie konfliktów – opiera się na prawidłowej komunikacji, która jest otwarta, precyzyjna i nieraniąca. Wymaga umiejętności słuchania, empatii oraz jasnego wyrażania swoich życzeń i pragnień (komunikaty typu „ja”). Prawidłowa komunikacja wymaga ciągłego ćwiczenia przez powtarzanie i próbowanie nowych zachowań (pomimo niepowodzeń i błędów), tak aby z czasem stały się one automatyczne i naturalne w różnych sytuacjach życiowych.
       Przekaz w małżeństwie stanowi jeden z najważniejszych czynników warunkujących jakość relacji między mężem i żoną. Dobra komunikacja jest podstawowym warunkiem udanego życia seksualnego, ale także bardzo ważnym czynnikiem szczęścia w małżeństwie. Dzięki prawidłowej komunikacji małżonkowie są zdolni wyrazić swój osobisty punkt widzenia bez kwestionowania wspólnoty (poprzez komunikaty „ja”). Takie porozumiewanie się daje dużo zadowolenia, dostarcza okazji do wspólnego podejmowania decyzji i rozwiązywania konfliktów oraz wzmacnia poczucie jedności i wspólnoty małżeńskiej.
    

Dr Iwona Ulfik-Jaworska, Lublin
TOP